Geviş getrenlerin yemlenmesinde kaba yemler oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Zaten bu grup hayvanların sindirim organları kaba yemleri, tek mideli olanlar ve kanatlılara kıyasla çok daha yüksek düzeyde değerlendirilebilecek bir anatomik yapıya sahiptir.
O nedenle de geviş getirenlerin yemlenmesinde kaba yem kullanımına ayrı bir önem verilir. Bu gerekçe nedeni ile örneğin sığır grubunda hayvanların besin madde gereksinimlerinin olanak ölçüsünde kaba yemlerden karşılanmasına özen gösterilir. Böylece bir yandan hayvansal ürün maliyetleri aşağıya çekilir iken, diğer yandan geviş getirenlerin insan yiyeceklerine olan ortaklıkları en alt sınıra çekilmeye çalışılır.
Kaba yem grubu oldukça zengin bir yem grubudur. Nitekim her tür suca zengin yemler (yeşil yemler, endüstri yan ürünleri, konservasyon yan ürünleri, kök ve yumru yemler, silo yemleri) ve suca fakir (kuru.) kaba yemler (her tür harman kalıntıları ve kuru otlar) bu grup içinde yer alır.
Oldukça zengin bir yem çeşidine sahip olan kaba yemlerde, yem niteliği üzerine bir dizi etmen etki eder. Örneğin kuru otlarda, başlangıç yeminin (fiğ, fiğ+yulaf veya arpa, yonca, üçgül, çayır vb yeşil yemleri) bitki kompozisyonu, hasat dönemi ve evresi, kurutma şekli ve saklamada gösterilen özen vb etmenler kuru otun niteliğini, diğer bir ifadeyle içerdiği besin maddelerini ciddi değişime uğratır.
O nedenle aynı miktar kuru ottan elde edilebilecek hayvansal ürün miktarında da önemli varyasyonlar görülür.Buna göre herhangi bir kuru otun 1 kg'ının örneğin süt üretiminde ne kadar süt üretebilecek kadar enerjiye sahip olduğunun bilinmesi, işletme ekonomisi açısından büyük önem taşır. Bunun da hesaplanabilmesi için genelde ilgili kuru otun enerji içeriğinden yararlanılmaya çalışılır. Bu amaçla Süt Üretim Değeri (SÜD) tanımı ortaya atılmıştır.
Bir yemin SÜD, ilgili yemin her kg'ındaki enerji içeriğinin 1 kg %4 yağlı standart sütün yapılabilmesi için gereksinim duyulan enerji miktarına bölünmesi yoluyla hesaplanır. Buna göre çizelge 1'de bazı kaba yem çeşitlerinin SÜD değerleri hesaplanarak verilmiştir.Çizelge 1'de görüldüğü gibi farklı kaba yemlerin 1 kg'I ile elde edilebilecek standart süt miktarı farklıdır.
Örneğin %23 kurumadde içerikli doğal 1 kg arpa hasılı veya silo yemi ile üretilebilecek süt miktarı 0.410 kg iken, %86 kuru madde içerikli aynı miktar buğday samanı ile üretilebilecek süt miktarı 0.950 kg'dır. Diğer bir ifadeyle, 1 kg arpa hasılı 0.410 kg süt üretebilecek kadar enerji içeriğine sahip iken, aynı miktar buğday samanı 0.950 kg süt üretebilecek kadar enerji içeriğine sahiptir.
Yem Çeşidi | Doğal Yemde | SÜD (kg) | ||||
KM (g/kg) | NEL (MJ) | NEL (MJ/KM) | 1 kg standart süt için NEL (MJ) | KM | Doğal yemde | |
Arpa hasılı ve silo yemi | 0.23 | 1.30 | 5.65 | 3.17 | 1.782 | 0.410 |
Yulaf hasılı ve silo yemi | 0.22 | 1.24 | 5.63 | 3.17 | 1.776 | 0.391 |
Mısır hasılı ve silo yemi | 0.21 | 1.27 | 6.03 | 3.17 | 1.902 | 0.399 |
Buğday hasılı ve silo yemi | 0.25 | 1.26 | 5.04 | 3.17 | 1.590 | 0.397 |
Bezelye samanı | 0.86 | 3.11 | 3.62 | 3.17 | 1.142 | 0.982 |
Arpa samanı | 0.86 | 3.23 | 3.76 | 3.17 | 1.186 | 1.020 |
Yulaf samanı | 0.86 | 3.21 | 3.73 | 3.17 | 1.177 | 1.012 |
Çavdar samanı | 0.86 | 2.80 | 3.25 | 3.17 | 1.025 | 0.882 |
Buğday samanı | 0.86 | 3.01 | 3.50 | 3.17 | 1.104 | 0.950 |
NEL :
SÜD : Süt Üretim Değeri
Kuru veya silo yemi gibi kaba yemlerin sahip oldukları nitelik, 5 ayrı sınıfta ele alınabilir. Bu türden sınıflamalar, yemin fiziksel olarak (renk, koku, aroma, ph, hasat zamanı vb) değerlendirilmesi sonucu yapılabileceği gibi kimyasal değerlendirmeler sonucu da yapılabilir. Bu amaçla bu konularda yazılmış olan kaynakların üreticiler tarafından okunması ve pratiğini yapmalarında yarar vardır. Hedef daima pekiyi nitelik olmalıdır. Zira en ucuz yem pekiyi niteliğe sahip olan yemdir. Yemde nitelik azaldıkça hem yemin SÜD düşer hem de hayvan tarafından tüketilen miktar azalır, yani yemin yebeni özelliği zayıflar. Bu yüzden zarar katlanarak artar. Bu hali çizelge 2 ve 3'te verilen sayısal değerlerle örneklemeye çalışalım.
Kuru ot niteliği | Yem Miktarı (kg) | NEL (MJ/kg) | 1 kg standart süt için NEL (MJ) | SÜD (kg) | SÜD nitelik farkı (kg) |
Pekiyi | 1 | 4.69 | 3.17 | 1.479 | - |
İyi | 1 | 4.06 | 3.17 | 1.280 | 0.199 |
Orta | 1 | 3.44 | 3.17 | 1.085 | 0.394 |
Zayıf | 1 | 2.81 | 3.17 | 0.886 | 0.593 |
Çok zayıf | 1 | 2.50 | 3.17 | 0.788 | 0.691 |
Çizelge 2'ye göre kg kuru ot kullanımı başına pekiyi nitelikli kuru ot kullanımında 1.479 kg süt üretecek kadar besin maddesi alınabildiği halde, aynı materyal ihmal sonucu çok zayıf niteliğe dönüştüğünde 0.788 kg süt üretebilecek kadar besin maddesi alınabilir. Böylece pekiyi nitelikli kuru ot kullanımına göre çok zayıf nitelikte kuru ot kullanımında 0.691 kg (1.479-0,788=0.691) daha az süt üretecek kadar besin maddesi daha az tüketmiş olur.
Böylesi bir fark 20 hayvanı olan bir işletmede, 305 günlük laktasyon süresinde günde hayvan başına 5 kg kuru otun kullanımı koşullarında toplam üretilebilecek süt miktarı;Pekiyi nitelikli kuru ot kullanımında; 5x20x305x1.479=45 110 kg süt üretilebilecek iken, çok zayıf nitelikli kuru ot kullanımında; 5x20x305x0.788=24 034 kg süt üretilebilecektir. .Bu düşüşün mali boyutunu, buyurun siz kendi işletme koşullarınıza göre şekillendirin, rakamlandırın .
Çizelge 3'e göre, hangi nitelikte olursa olsun 1 kg kuru ot verildiği halde her nitelik sınıfı azalımında kuru ot tüketimi %10 kadar azaldığından (tüketilmediğinden) NEL tüketimi de %10 kadar bir azalım göstermiş ve bu haliyle pekiyi nitelikli kuru ot kullanımında yem tüketiminde yem tüketiminde herhangi bir düşme meydana gelmediğinden yani verilen yemin tamamı tüketildiğinden yine 1.479 kg süt üretecek kadar enerji alınabildiği halde niteliğin çok zayıf olması durumunda 1 kg olarak verilen yemden sadece 0.6 kg kadarı tüketilmiş, dolayısıyla sadece 0.473 kg süt üretilebilecek kadar enerji tüketimi gerçekleşmiştir. Bu durumda pekiyi nitelikli kuru ot yerine çok zayıf nitelikli kuru ot kullanıldığında 1.006 kg daha az süt üretecek kadar daha az enerji tüketilmiş olacaktır.
Çizelge 3. Farklı nitelikli doğal haldeki kuru otlarda her kg yem kullanımı başına meydana gelen tüketim ve tüketilen yem ile besin madde alımı
Kuru ot niteliği | Yem Miktarı (kg) | NEL (MJ/kg) | Tüketim azalım oranı (%) | Tüketilen yem (kg) | Tüketilen yem ile NEL tüketimi (MJ) | 1 kg standart süt için NEL (MJ) | Tüketilen yem SÜD (kg) | SÜD nitelik farkı (kg) |
Pekiyi | 1 | 4.69 | 0 | 1 | 4.69 | 3.17 | 1.479 | - |
İyi | 1 | 4.06 | 10 | 0.90 | 3.65 | 3.17 | 1.148 | 0.311 |
Orta | 1 | 3.44 | 20 | 0.80 | 2.75 | 3.17 | 0.886 | 0.611 |
Zayıf | 1 | 2.81 | 30 | 0.70 | 1.97 | 3.17 | 0.621 | 0.868 |
Çok zayıf | 1 | 2.50 | 40 | 0.60 | 1.50 | 3.17 | 0.473 | 1.006 |
Kaba yemlerdeki nitelik farkından doğan hem yem tüketimi hem de verim azalımını işletme koşullarında bir ele alın, kendiniz bir örnekleme yapın ve sonuçta işin boyutunun ne denli büyük olduğunu görün.
Farklı bir açıdan karşılaştırma yapıldığında çok zayıf nitelikli kuru ot kullanıldığında pekiyi niteliğine göre 1.006 kg daha az süt üretebilecek kadar enerji tüketildiğini söylemiştik. Bu da 305 günlük bir laktasyon süresinde hayvan ve her kg kuru ot kullanımı başına 1.006x305=307 kg süt eşdeğeri enerji demektir. Bu miktar enerji de 31 hayvanın 1 günlük yaşama NEL gereksiniminin ya da 1 hayvanın 31 günlük yaşama NEL gereksiniminin karşılanıyor olması anlamını taşır.
Bu rakamları işletmedeki hayvan sayısı ve kullanılan kuru ot miktarı ile çoğalttığınızda sonuçta nitelik kaybı yüzünden zararın ne boyutlara varabileceğini kendiniz de hesaplayarak görebilirsiniz.Kaba yemlerde nitelik kaybı sadece kaba yem tüketimi azalımı ya da verim kayıplarına neden olmaz. Burada verimlilikten vazgeçilemiyeceğine göre, daha fazla yoğun yem kullanılacak demektir. Bu da hayvanlarda gizli ya da aşikar asidoz olaylarına böylece sağıtım masraflarının da yükseleceği anlamına gelir.
KILIÇ, A. Kaba Yemlerde Niteliğin Saptanması
KIRCHGESSNER, M., 1997. Tierernaerung. 10 Auflage. VUADLG-Verlag
WETTERAU, H. and SCHMIDT, W., 1969. Heu-Silage-Grünfutter. Beurteilung ve Verrechnung. VEB-Detscherland-wirtschaftsverlag